بررسی استخراج سنگ آهن در ایران و جهان؛ از ذخایر تا جایگاه جهانی
استخراج آهن در ایران و جهان، به دلیل تقاضای روزافزون فولاد، اهمیت دوچندان پیدا کرده است. کشورهایی مانند استرالیا، برزیل و چین در این صنعت پیشتازند، اما ایران نیز با داشتن ذخایر غنی، می‌تواند به یکی از بازیگران کلیدی این حوزه تبدیل شود. در این مقاله، نگاهی به وضعیت استخراج سنگ آهن در ایران و جهان خواهیم داشت.
استخراج آهن در ایران و جهان
در سطح جهانی کشورهایی مانند چین، استرالیا، برزیل و هند از تولیدکنندگان اصلی سنگ‌آهن هستند. استرالیا با داشتن ذخایر عظیم و سیستم استخراج پیشرفته، بزرگ‌ترین صادرکننده سنگ‌آهن در دنیاست. استخراج آهن در سطح جهانی پایه‌گذار صنایع فولاد، خودروسازی، ساختمان‌سازی و حتی زیرساخت‌های حمل و نقل است. به همین دلیل، نوسانات قیمت سنگ آهن تأثیر مستقیمی بر اقتصاد جهانی دارد.
در فرآیند استخراج سنگ آهن، از ماشین‌آلات سنگین مانند شاول، بیل مکانیکی، دامپ‌تراک، ماشین‌آلات عظیم حفاری و سیستم‌های نوار نقاله استفاده می‌شود. همچنین فناوری‌های نوینی مانند حفاری دقیق، انفجار کنترل‌شده و نرم‌افزارهای نقشه‌برداری سه‌بعدی به بهره‌وری بیشتر کمک می‌کنند. در معادن بزرگ، استفاده از اتوماسیون و کنترل از راه دور نیز در حال افزایش است تا ایمنی کارگران حفظ شود و هزینه‌ها کاهش یابد.
در ایران استخراج سنگ‌آهن یکی از صنایع مهم معدنی به شمار می‌رود و نقش مهمی در اقتصاد کشور دارد. استان‌هایی مانند کرمان، یزد و خراسان جنوبی دارای معادن بزرگی از سنگ‌آهن هستند. معادن گل‌گهر، چادرملو و سنگان از معروف‌ترین معادن کشورند که سهم بالایی در تأمین مواد اولیه فولادسازی دارند. صنعت فولاد وابسته به استخراج سنگ‌آهن است و صادرات آن به کشورهای همسایه، منبع درآمد ارزی برای ایران محسوب می‌شود.
میزان ذخایر سنگ آهن در جهان
طبق جدیدترین گزارشی که سازمان زمین‌شناسی آمریکا ارائه کرده، حدود ۱۹۰ میلیارد تن ذخایر قابل استخراج سنگ آهن در جهان وجود دارد که از این مقدار، حدود ۸۷ میلیارد تن آن آهن خالص تخمین زده شده است. این آمار نشان می‌دهد که میانگین عیار جهانی سنگ آهن تقریبا ۴۵.۷۸ درصد است. در مقایسه با این میانگین جهانی، عیار متوسط سنگ آهن ایران ۴۵.۴۵ درصد است که بسیار نزدیک به میانگین جهانی و در محدوده استاندارد قرار دارد. طبق آمار موجود، ذخایر سنگ آهن خام ایران در سال ۲۰۲۳ حدود ۳.۳ میلیارد تن برآورد شده است. این میزان، ایران را در رتبه هشتم از بین ده کشور برتر از نظر میزان ذخایر سنگ آهن در سطح جهانی قرار می‌دهد.
میزان ذخایر و عیار معادن سنگ آهن در جهان
کشور | میزان ذخیره سنگ آهن (میلیون تن) | میانگین عیار معادن |
استرالیا | 58000 | 46.6% |
برزیل | 34000 | 44.1% |
روسیه | 29000 | 48.3% |
چین | 20000 | 34.5% |
اوکراین | 6500 | 35.4% |
کانادا | 6000 | 38.3% |
هند | 5500 | 61.8% |
ایران | 3300 | 45.5% |
ایالت متحده آمریکا | 2700 | 41.9% |
پرو | 2600 | 46.2% |
سایر | 22900 | – |
میزان تولید سنگ آهن در جهان
طبق آخرین اطلاعات منتشرشده توسط سازمان زمین‌شناسی آمریکا، میزان تولید جهانی سنگ آهن در سال ۲۰۲۳ حدود ۲.۵ میلیارد تن گزارش شده است.
در این میان، استرالیا با تولید ۹۶۰ میلیون تن، بزرگ‌ترین تولیدکننده این ماده معدنی استراتژیک در جهان محسوب می‌شود. سپس کشور برزیل با تولید ۴۴۰ میلیون تن در جایگاه دوم قرار دارد. جایگاه سوم با تولید ۲۸۰ میلیون تن به کشور چین تعلق دارد.
همچنین، ایران در سال ۲۰۲۳ موفق به تولید ۷۷ میلیون تن سنگ آهن شد که این میزان، کشور را در رتبه ششم جهان از نظر تولید این ماده معدنی استراتژیک قرار داده است.
میزان تولید سنگ آهن در جهان
| کشور | میزان تولید سنگ آهن در سال 2023 (میلیون تن) |
| استرالیا | 960 |
| برزیل | 440 |
| چین | 280 |
| هند | 270 |
| روسیه | 88 |
| ایران | 77 |
| کانادا | 70 |
| آفریقای جنوبی | 61 |
| قزاقستان | 53 |
| ایالت متحده آمریکا | 44 |
| سوئد | 38 |
| اوکراین | 36 |
| سایر | 83 |
| جمع کل | 2500 |
ذخایر معادن سنگ آهن ایران
بر اساس آخرین آمار منتشر شده توسط مرکز آمار ایران، در سال ۱۴۰۰ تعداد کل معادن کشور ۶۰۲۵ معدن بوده که از این تعداد، ۱۴۱ معدن تحت مدیریت عمومی و ۵۸۸۴ معدن به صورت خصوصی اداره می‌شوند. قابل‌توجه است که ۵۷ درصد از معادن کل کشور در ۱۰ استان خراسان رضوی، فارس، سمنان، مرکزی، اصفهان، کرمان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، یزد و خراسان جنوبی واقع شده‌اند.
در بخش سنگ آهن، ۲۵۰ معدن فعال وجود دارد که از این تعداد، ۲۳۸ معدن تحت مدیریت خصوصی و ۱۲ معدن تحت مدیریت عمومی قرار دارند. استخراج معادن سنگ آهن سهم ۵۷.۷ درصدی دارد که بیشترین ارزش افزوده را در بین معادن کشور ایجاد کرده است. عمده ذخایر قطعی سنگ آهن ایران در مناطق مرکزی، گل‌گهر سیرجان و سنگان خراسان قرار دارد.
معادن مهم سنگ آهن ایران
ایران با دارا بودن منابع غنی سنگ آهن، یکی از کشورهای مهم در استخراج و تولید این ماده معدنی ارزشمند محسوب می‌شود. از مهم‌ترین معادن سنگ آهن کشور می‌توان به گل‌گهر، سنگان، چغارت، سه‌چاهون، چادرملو، زرند و چاه‌گز اشاره کرد. این معادن نقش کلیدی در تأمین مواد اولیه صنایع فولاد کشور داشته و به توسعه اقتصادی ایران کمک شایانی می‌کنند.
معادن مهم ایران
نام معدن | منطقه | شرکت بهره بردار | ذخیره زمین شناسی (میلیون تن) |
سنگان | خراسان رضوی | مجتمع فولاد سنگان خراسان اپال پارسيان سنگان توسعه فراگیر سناباد صنایع و معادن احیا سپاهان | 541 |
چادرملو | یزد | صنعتی معدنی چادرملو | 400 |
سه چاهون | بافق – یزد | سنگ آهن مرکزی | 395 |
چغارت | بافق -یزد | سنگ آهن مرکزی | 350 |
جلال آباد | زرند-کرمان | میدکو | 190 |
گل گهر معدن 1 | سیرجان | معدنی صنعتی گل گهر | 300 |
گل گهر معدن 2 | سیرجان | گل گهر-میدکو- ماهان | 63 |
گل گهر معدن 3 | سیرجان | گهر زمین | 600 |
گل گهر معدن 4 | سیرجان | میدکو | 90 |
گل گهر معدن 5 | سیرجان | ماهان | 36 |
گل گهر معدن 6 | سیرجان | گلفام معدن پرند | 100 |
چاه گز | بافق – یزد | مجتمع معادن فلات مرکزی | 88 |
شهرک | کردستان-بیجار | صبانور | 40 |
میشدوان | بافق – یزد | مجتمع معادن فلات مرکزی | 11 |
گلالی | کردستان-قروه | صبانور | 10 |
باباعلی | همدان | صبانور | 6 |
میزان استخراج سنگ آهن در ایران
طبق گزارش ایمیدرو، میزان استخراج سنگ آهن در سال ۱۴۰۲ حدود ۸۷ میلیون تن بوده است. بیشترین میزان استخراج به ترتیب مربوط به معادن زیر است:
سنگان: ۲۲ میلیون تن
گهر زمین: ۱۵ میلیون تن
گل‌گهر: ۱۰ میلیون تن
چادرملو: ۸ میلیون تن
حجم استخراج سنگ آهن ایران
شرکت | حجم استخراج (تن) |
سنگان | 22237258 |
گهر زمین | 15487924 |
گل گهر | 10800616 |
سنگ آهن چادرملو | 8523171 |
میدکو | 6120458 |
سنگ آهن مرکزی | 5286958 |
سنگ آهن جلال آباد | 4773285 |
صبانور | 3857856 |
گسترش صنایع معادن ماهان | 3647688 |
آنومالی شمالی- بافق | 2523938 |
سنگ آهن سیرجان 2 | 2023146 |
سنگ آهن گلمنده | 1389291 |
سنگ آهن میشیدوان | 814548 |
فلات مرکزی(چاه گز) | 383735 |
جمع کل | 87859872 |
جمع‌بندی
استخراج آهن در ایران و جهان، علی‌رغم اهمیت آن، با چالش‌های متعددی از جمله کاهش ذخایر پرعیار، هزینه‌های بالای استخراج و نوسانات بازار جهانی روبه‌رو است. بدون شک، سنگ آهن یکی از مهم‌ترین مواد معدنی جهان است که نقش غیرقابل‌انکاری در اقتصاد کشورها دارد. ایران، با ذخایر غنی و ظرفیت بالای استخراج، می‌تواند به یکی از بازیگران تأثیرگذار در بازار جهانی تبدیل شود. توسعه این صنعت نه تنها باعث رشد اقتصادی، بلکه موجب ایجاد اشتغال و افزایش درآمدهای ارزی خواهد شد. بنابراین، توجه ویژه به سیاست‌های بهره‌برداری پایدار و توسعه فناوری‌های نوین، برای حفظ جایگاه ایران در این صنعت ضروری است.
فناوری‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی و یادگیری ماشین برای بهینه‌سازی استخراج، حفاری خودکار برای کاهش هزینه‌های عملیاتی و فرآیندهای کاهش مصرف آب و انرژی در فرآوری سنگ آهن از جمله نوآوری‌های جدید در این صنعت هستند. همچنین، استفاده از بیوهیدرومتالورژی برای استخراج آهن از سنگ‌های کم‌عیار در حال توسعه است.
روش استخراج روباز زمانی استفاده می‌شود که ذخایر سنگ آهن در نزدیکی سطح زمین قرار دارند. این روش ارزان‌تر، ایمن‌تر و کارآمدتر است، اما تأثیرات زیست‌محیطی بیشتری دارد. در مقابل، استخراج زیرزمینی برای ذخایری که در عمق بالایی قرار دارند به کار می‌رود. این روش هزینه‌برتر است اما میزان تخریب سطحی کمتری دارد و در مناطقی با محدودیت‌های زیست‌محیطی کاربرد بیشتری دارد.
صنعت استخراج سنگ آهن در ایران با چالش‌هایی مانند کمبود سرمایه‌گذاری در اکتشاف ذخایر جدید، تحریم‌های بین‌المللی که تأمین تجهیزات و فناوری را دشوار می‌کند، محدودیت‌های زیرساختی در حمل و نقل و نیاز به بهینه‌سازی مصرف آب و انرژی در فرآوری روبه‌رو است.
