چرا نگهداری ماشین‌آلات معدنی اهمیت دارد؟
بر اساس آمارها، توقفات ناشی از خرابی ماشین‌آلات، سالانه میلیاردها تومان به صنعت معدن خسارت وارد می‌کند. این موضوع، ضرورت توجه ویژه به چالش های نگهداری و تعمیرات ماشین‌آلات معدنی را بیش از پیش آشکار می‌کند. هزینه‌های نگهداری و تعمیرات، بخش قابل توجهی از بودجه معادن را به خود اختصاص می‌دهد. خرابی‌های ناگهانی ماشین‌آلات، نه تنها منجر به توقف تولید و کاهش سودآوری می‌شوند، بلکه هزینه‌های گزافی را برای تعمیرات اضطراری و جایگزینی قطعات به معادن تحمیل می‌کنند. به همین دلیل مدیریت صحیح نگهداری و تعمیرات و پیشگیری از بروز خرابی‌ها، اهمیت فراوانی دارد. در این مقاله با بررسی چالش‌های موجود در این زمینه، تلاش می‌کنیم شما را برای مقابله با چالش های نگهداری و تعمیرات ماشین آلات معدنی راهنمایی کنیم.
اهمیت یکپارچگی زنجیره تامین قطعات در صنعت ماشین‌آلات سنگین
در طول سال‌های گذشته، حجم واردات ماشین‌آلات سنگین مجهز به فناوری‌های جدید افزایش قابل توجهی داشته است. واردات تعدادی از ماشین‌آلات به صورت کامل انجام شده اما تعدادی دیگر در داخل کشور تولید یا حداقل مونتاژ شده‌اند. تعمیر و نگهداری ماشین‌آلات راهسازی و معدنی با این سطح از فناوری، نیازمند توان فنی-تخصصی و دسترسی به دانش روز است. این منابع عموما توسط نمایندگی‌ها به کشور وارد می‌شوند، سازمان‌هایی که خود در سالیان گذشته با مسائل و مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم کرده‌اند.
محدودیت‌هایی که در حوزه نیروی متخصص وجود دارد باعث شده بسیاری از شرکت‌ها میزان ارائه خدمات و دسترسی به قطعات اصلی را برای مشتریان خود محدود کنند. در نتیجه ماشین‌آلات مختلف در پروژه‌های مختلف معدنی، عمرانی، صنعتی و غیره به دلیل نبود یک قطعه یا متخصص اصطلاحا در وضعیت خواب مانده‌اند. این موضوع می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری را به توسعه کشور وارد کند.
وضعیت بازار قطعات و اقلام مصرفی که در عملیات نگهداری و تعمیرات ماشین‌آلات سنگین به کار می‌روند، چندان مناسب نیست. قطعات غیراصلی در بازار به وفور یافت می‌شوند و در برخی موارد حتی توسط نمایندگی‌ها به مشتریان فروخته می‌شوند. استفاده از این قطعات غیراصلی که کیفیت و عمر مفید کمتری دارند، باعث می‌شود قابلیت اطمینان و دسترسی‌پذیری ماشین‌آلات بیشتر از پیش کاهش یابد.
در سازمان‌های بزرگ معدنی و عمرانی و غیره که شرکت‌هایی با تعداد ماشین‌آلات زیاد با ارزش‌های بعضا میلیون دلاری مشغول به کار هستند، سیستم‌های نگهداری و تعمیرات نیز یکی از عوامل کلیدی برای بهبود عملکرد ماشین‌آلات به شمار می‌روند. ورود فناوری‌هایی مانند اینترنت اشیاء، زمینه ساز استفاده از سامانه‌های مدیریت ناوگان مبتنی بر وضعیت لحظه‌ای ماشین‌آلات است.
با کمک این سیستم‌ها می‌توان در صورت وقوع هشدارها یا کدهای خطا، به عنوان مثال در وضعیت یک شیر برقی در سیستم هیدرولیک، برای اعزام اکیپ تعمیراتی به محل قرارگیری ماشین، درخواست ثبت کرد و حتی برای تأمین قطعه یدکی مربوطه از انبار به طور همزمان اقدام نمود.
اشتباهات در بهره برداری، نگهداری و تعمیرات ماشین آلات سنگین
خرید و بهره برداری از ماشین آلات سنگین، از هزینه اولیه خرید تجهیز گرفته تا دستمزدها و هزینه خرید قطعات یدکی، می‌تواند بسیار گران قیمت باشد. در طول چرخه عمر دستگاه، ممکن است موقعیت‌هایی پیش بیاید که درگیر تعمیر ماشین سنگین شوید. در ادامه با برخی از اشتباهات در بهره برداری، نگهداری و تعمیرات ماشین آلات سنگین آشنا می‌شویم.
بالا بردن دور موتور بلافاصله پس از روشن کردن دستگاه و قرار دادن آن زیر بار
یکی از رفتارهای مخرب بسیاری از رانندگان و اپراتورهای ماشین‌آلات معدنی، بالا بردن دور موتور بلافاصله پس از روشن کردن دستگاه و قرار دادن آن زیر بار است. آن‌ها از تاثیر مخرب این رفتار روی موتور دستگاه آگاهند اما همچنان این اشتباه در میان آن‌ها دیده می‌شود. شاید دلیل این سهل‌انگاری، عدم آگاهی کافی نسبت به میزان آسیبی باشد که در این شرایط به دستگاه وارد می‌شود. این اشتباه، به ویژه در ماشین‌آلاتی که مجهز به توربوشارژر هستند، می‌تواند بسیار مخرب باشد؛ زیرا افزایش دور توربوشارژر پیش از رسیدن روغن کافی به آن در ابتدای شروع به کار دستگاه، و نیز خاموش کردن دستگاه با دور بالا که موجب چرخش پره دود بدون عملکرد پمپ روغن و در نتیجه نرسیدن روغن به شفت توربوشارژر می‌شود، می‌تواند به شفت و یاتاقان‌های این قطعه گران‌قیمت آسیب جدی وارد کند. به همین دلیل، رعایت این نکته در افزایش عمر مفید موتور دستگاه بسیار مؤثر است.
بی‌توجهی به نظافت دستگاه
بی‌توجهی به نظافت دستگاه نیز مسئله‌ی مهم دیگری است. نظافت ماشین‌آلات سنگین یک ایده لوکس و بی‌فایده نیست! وقتی درباره‌ی نظافت یک ماشین راهسازی صحبت می‌کنیم، منظورمان استفاده از شیشه‌پاک‌کن و براق‌کننده نیست؛ بلکه مواردی مانند جلوگیری از جمع شدن خاک، گل، سنگ، روغن و غیره در فضای بین زیربندی و سایر سطوح دستگاه است. عدم توجه به این مسائل، علاوه بر تأثیر مستقیم بر عملکرد دستگاه، باعث می‌شود که نشتی‌ها به عنوان نشانه‌های بروز عیب در دستگاه به موقع تشخیص داده نشوند. تمیز نگه داشتن دستگاه، گرچه می‌تواند با تقسیم کار و مدیریت صحیح به شکلی مؤثرتر و مداوم‌تر انجام شود، اما به عنوان یک توصیه کلی می‌توان گفت انجام مداوم عملیاتی نظیر تکاندن گل و لای میان زیربندی قبل از سفت شدن آن، تمیز کردن اطراف شیر کنترل، هیدروموتور و گیربکس و همچنین قسمت زیرین قاب اصلی دستگاه، باعث می‌شود نظافت به یک اصل کاری برای اپراتور تبدیل شده و این اطمینان حاصل شود که زیربندی کمترین سایش را تحمل کرده و در صورت بروز نشتی، تشخیص به موقع انجام خواهد شد.
خرابی موتور ماشین آلات معدنی
خرابی‌های مرتبط با سیستم سوخت‌رسانی را می‌توان با توجه به رنگ گازهای خروجی موتور شناسایی کرد. برای مثال، رنگ سیاه دود خروجی موتور نشانه‌ای از تزریق سوخت بیش از حد است که به دلیل مشکل احتمالی در سوزن‌های انژکتور یا پمپ اصلی سوخت رخ می‌دهد.
همچنین، رنگ آبی در دود خروجی موتور دیزل می‌تواند نشانه‌ای از ورود روغن به محفظه احتراق باشد که به دلیل اشکال در رینگ کمپرس یا موارد دیگر اتفاق می‌افتد. علاوه بر این، دود سفید می‌تواند نشان‌دهنده اشکال در آب‌بندی محفظه احتراق یا مشکل در واشر سرسیلندر باشد.
بی‌توجهی به هر کدام از این نشانه‌ها می‌تواند به طور جدی هزینه تعمیر موتور را افزایش دهد. به علاوه، آنالیز روغن موتور در فواصل منظم، می‌تواند نشانه‌های برخی خرابی‌ها را نمایان کند. این امر از طریق شناسایی وجود برخی فلزات مانند سیلیس، کروم، مس و غیره انجام می‌شود. به عنوان نمونه، وجود سیلیس در روغن نشان‌دهنده مشکل آب‌بندی در سیستم هوارسانی موتور است.
خرابی گیربکس ماشین آلات معدنی
گیربکس قطعه‌ی پیچیده‌ایست که وظیفه‌ی انتقال گشتاور و سرعت موتور به چرخ‌ها یا سیستم حرکتی دستگاه را بر عهده دارد و امکان تغییر نسبت دنده‌ها برای تطبیق با شرایط مختلف کاری را فراهم می‌کند. اهمیت گیربکس به حدی است که خرابی آن باعث توقف کامل دستگاه، کاهش شدید راندمان، افزایش هزینه‌های تعمیر و حتی خطرات ایمنی می‌شود. کمبود روغن، استفاده از روغن نامناسب یا آلودگی روغن می‌تواند منجر به سایش زودرس قطعات داخلی گیربکس، افزایش دما و در نهایت خرابی آن شود.همچنین اعمال بار بیش از ظرفیت دستگاه می‌تواند فشار زیادی به گیربکس وارد کرده و باعث شکستگی دنده‌ها، خرابی بلبرینگ‌ها و سایر قطعات شود.
تشخیص زودهنگام خرابی گیربکس و انجام تعمیرات تخصصی می‌تواند از بروز خسارات جدی‌تر جلوگیری کند. نشانه‌هایی مانند صداهای غیرعادی، لرزش، گرم شدن بیش از حد، مشکل در تعویض دنده‌ها و نشتی روغن می‌تواند نشان‌دهنده‌ی وجود مشکل در گیربکس باشد.
خرابی زیربندی ماشین آلات معدنی
اجزای کارساز در ماشین آلات معدنی به منظور کار در شرایط بسیار سخت طراحی شده‌اند. این کارکردها به وسیله آلیاژهای فلزی خاص و طراحی مناسب امکان‌پذیر شده است. با این وجود، تعمیر و نگهداری ماشین آلات سنگین در زمینه اجزای کارساز و زیربندی امری اجتناب ناپذیر است. نشانه‌های خرابی در این اجزا معمولا با چشم غیرمسلح قابل تشخیص است. به عنوان مثال، در چرخ یا اسپراکت یک بلدوزر یا یک بیل مکانیکی، نشانه سایش به صورت تیز شدن دندانه‌ها نمایان می‌شود. عواملی مانند تنظیم نامناسب کشش زنجیر یا عدم تناسب میزان آن با نوع خاک در سایت عمرانی یا معدنی از جمله عوامل این خرابی محسوب می‌شوند. در مواردی خاص، امکان شناسایی نشانه‌های خرابی یا ترک در بخش‌هایی که با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیستند، با بهره‌گیری از آزمون‌های غیرمخرب مانند تست اولتراسونیک، وجود دارد.
خرابی پمپ مادر ماشین آلات معدنی
پمپ مادر یا پمپ اصلی در یک دستگاه راهسازی یا معدنی با مکانیزم‌های مختلف دچار فرسایش می‌شود. از جمله عوامل مخرب پمپ اصلی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- وجود ذرات ساینده در روغن
- گرفتگی صافی مکش و ایجاد کاویتاسیون
- تنظیم نبودن رگلاتور
- فشار بیش از حد بر روی پمپ
هر کدام از این خرابی‌ها نشانه‌هایی قبل از توقف کامل ایجاد می‌کنند. یکی از مهم‌ترین این نشانه‌ها، صدای غیرعادی یا زوزه کشیدن پمپ است. همچنین، نمونه‌گیری از روغن هیدرولیک می‌تواند از طریق شناسایی برخی فلزات مانند برنج، حاکی از فرسایش قطعات داخلی پمپ هیدرولیک باشد.
علاوه بر این، گاهی اوقات با کاهش قدرت در اکثر عملکردهای دستگاه مواجه می‌شویم که با افزایش فشار از محل رلیف ولو اصلی نیز قابل جبران نیست. این وضعیت نیز می‌تواند یکی از نشانه‌های تنظیم نبودن یا نیاز پمپ اصلی به تعمیر یا تنظیم باشد.
جمع‌بندی
پیشرفت‌های فناوری فرصت‌های بی‌نظیری را برای رفع چالش های نگهداری و تعمیرات ماشین آلات معدنی فراهم کرده است. فناوری‌هایی نظیر حسگرهای هوشمند، اینترنت اشیا (IoT)، تحلیل داده‌ها و هوش مصنوعی می‌توانند به پیش‌بینی خرابی‌ها، بهینه‌سازی زمان تعمیرات، کاهش هزینه‌ها و افزایش عمر مفید تجهیزات کمک کنند. با این حال، استفاده مؤثر از این فناوری‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، آموزش پرسنل و تغییر در فرهنگ سازمانی است. معادنی که از این فرصت‌ها بهره‌برداری کنند، در عرصه رقابت، جایگاه برتری خواهند داشت.
شرایط سخت کاری و تنوع زیاد عوامل مؤثر بر استهلاک (مانند نوع خاک، شیب، دما و رطوبت) پیش‌بینی دقیق زمان خرابی را دشوار می‌کند.
با اجرای برنامه‌های پایش وضعیت (Condition Monitoring) و تعمیرات پیشگیرانه (Preventive Maintenance) مبتنی بر داده‌های واقعی عملکرد دستگاه.
افزایش دقت پیش‌بینی خرابی، کاهش زمان توقف، بهینه‌سازی برنامه‌های تعمیرات و در نتیجه کاهش هزینه‌های نگهداری.
